De vakbonden bij het openbaar vervoer protesteren met een staking tegen de ‘onderfinanciering en onderbezetting van de overheidsdiensten’. Maar de oplossing is niet meer middelen, wel ze efficiënter inzetten.
De NMBS laat de vaste kortingen voor jongeren en senioren vallen en vervangt die door een procentuele korting van 40 procent. Langere trajecten worden daardoor gevoelig duurder, korte trajecten relatief goedkoper. Daarnaast worden alle tickets duurder door de gestegen energieprijzen en de loonindexatie. Een retourtje Brugge-Sint-Truiden (162 km) kost liefst 47,60 euro.
Wie het ticketaanbod van de NMBS bekijkt, moet daar even voor gaan zitten. Het aanbod aan formules is een grote warboel. Een privébedrijf met zo'n tarievenstructuur zou binnen de kortste keren uit de markt worden geconcurreerd. Toch worden elk jaar nieuwe formules gecreëerd. Daarnaast wil de spoorwegmaatschappij gaan werken met prijsvariaties naargelang het tijdstip en zelfs getrouwheidskortingen geven. Goed bedoeld, maar de transparantie en de voorspelbaarheid van de kosten worden er voor de reiziger niet beter op.
Wat houdt de NMBS tegen om komaf te maken met die jungle aan tariefformules en over te schakelen op een eenvoudig, uniform abonnement voor het hele netwerk? Het doel is toch de trein aantrekkelijker te maken, zoals minister van Mobiliteit Georges Gilkinet (Ecolo) aanhaalt? Waarom niet overschakelen op een abonnementsformule zoals bij Spotify, Netflix en andere streamingdiensten? De eenvoud is commercieel veel interessanter en de marginale kosten van een extra gebruiker zijn zo goed als nul.
Werknemers
Zo'n abonnement voor het hele netwerk kan bestaan uit een maand- en jaarabonnement. Om de prijs zo laag mogelijk te houden is het essentieel dat zo veel mogelijk mensen zo'n abonnement benutten. In 2019 haalde de NMBS 800 miljoen euro uit haar ticketverkoop voor binnenlands verkeer. Er zijn in België 5 miljoen werkenden. Dat betekent dat de totale ticketinkomsten al afgedekt zijn met een abonnementsformule van 160 euro per jaar voor elke werknemer in dit land. Een interessant extralegaal voordeel bovendien voor werknemers. Ook voor de werkgevers is het interessant dat abonnement collectief aan te bieden. Meer mensen die overschakelen op de trein zal een positief effect hebben op de files, en zo'n extraatje leidt tot tevreden werknemers die ook in hun vrije tijd kosten kunnen besparen.
Diezelfde uniforme prijs kan worden gehanteerd voor elke andere reiziger, die het abonnement dan wel zelf moet bekostigen. Voor de sporadische reiziger of buitenlandse toerist kan een simpele maandformule van 20 euro per maand aangeboden worden. Voor jongeren en senioren kan met een korting van 50 procent gewerkt worden voor wie buiten de piekuren reist.
Besparingen
Die aanpak heeft talrijke voordelen. De trein zal de facto altijd de goedkoopste optie zijn. De consument zal maar één keer de pijn van het betalen voelen, met name als die het abonnement koopt. Daarna is de marginale prijs van elk traject voor de reiziger nul euro. Dat geeft die het gevoel dat elke extra reis gratis is. De kostenvergelijking met andere vervoersmiddelen zal altijd positief zijn.
Daarnaast kan de NMBS substantiële interne besparingen doorvoeren, want zowat alle loketten kunnen sluiten en zelfs de automaten kunnen verdwijnen. De meeste reizigers zullen zo'n abonnement online op hun smartphone kopen. Voor de kleine minderheid die dat (nog) niet kan, kan die dienst aangeboden worden via het gemeenteloket, aangezien een abonnement idealiter één keer per jaar wordt aangekocht. Ook in de marketing- en reclameafdeling zijn grote kostenbesparingen mogelijk.
De ticketcontrole tot slot wordt veel meer waterdicht. Omdat elke reiziger over hetzelfde ticket beschikt, kunnen de ticketcontroles perfect gebeuren bij het verlaten van het perron. Voor frequente zwartrijders wordt het veel interessanter een abonnement te kopen. Een boete van 60 euro staat dan gelijk met drie maanden ‘gratis’ gebruik van alle treinen.
Vergrijzing
Naarmate onze samenleving almaar meer geconfronteerd wordt met arbeidstekorten door de vergrijzing, moeten we ernstiger nadenken over dat soort vereenvoudigingen. Het is onzinnig dat een overheidsbedrijf als de NMBS duizenden mensen tewerkstelt in verkoop en marketing, terwijl bedrijven in Vlaanderen smeken om extra arbeidskrachten.
Als we ondanks de vergrijzing onze algemene welvaart op peil willen houden, is het essentieel dat we met minder werknemers dezelfde dienstverlening aanbieden. Een eenvoudige en goedkope abonnementsformule maakt dat mogelijk en maakt de trein veel aantrekkelijker. De vrijgekomen middelen kunnen ingezet worden voor investeringen in extra capaciteit. Zo wordt tegemoetgekomen aan de eisen van de vakbonden om iets te doen aan de onderfinanciering en de onderbezetting, en kan de NMBS zich eindelijk omvormen tot de openbare dienstverlener waar elke burger dankbaar kan voor zijn.
Deze column verscheen ook in De Tijd.
