Zolang mensen zich belangeloos verenigen om de samenleving mee vorm te geven, is onze democratie springlevend

Een nieuwe partij. Je moet vandaag wel gek zijn om daarmee te beginnen. Of idealist. En net dat laatste ontbreekt vandaag meer dan ooit in ons politieke bestel, dat verzwolgen wordt door eindeloze politique politicienne waar de burgers geen boodschap aan hebben.

Uit een recente peiling (ja, het is maar een peiling) kwam naar voren dat ruim een derde van de Vlamingen wel iets ziet in één sterke leider. Verontrustend. Even verontrustend is dat 60% in de plaats van een regering liever een handvol deskundigen en technocraten het beleid wil laten bepalen. Burgers lijken de democratie moe. Het politieke spel is enkel nog een spel, over visie, beleid en idealen gaat het al lang niet meer.

Net daarom is een nieuw initiatief als Vista meer dan nodig. Moge “nomen est omen” van toepassing zijn, al zal dat de komende jaren moeten blijken. Wat hen alvast siert, is het totale gebrek aan angst. Talrijk zijn de opiniemakers die politici de les lezen, maar om zelf dan maar verantwoordelijkheid te nemen en in de ring te stappen, blijken deze straffe stemmen vaak doodsbang. Bang voor een afgang bij de verkiezingen, of bang om het zelf niet beter te kunnen dan de huidige generatie politici.

Vista doet me spontaan terugdenken aan ene Leo Frenssen, die in de jaren 30 van de vorige eeuw een partij oprichtte en vriend en vijand verbaasde in Antwerpen met zijn onbevreesde idealisme. Zijn opdracht leek onmogelijk en ook hij werd weggezet als een idealist en fantast, maar hij zette door en werd verkozen voor de Kamer. Vandaag beheerst angst de politiek, en tiert vertwijfeling. Geloof in eigen kunnen dat samengaat met bescheidenheid kan de politiek wel vernieuwen.

Zeker in een tijdsgewricht waarin de traditionele partijen aan hun zwanenzang bezig lijken en niet meer weten van welk hout pijlen maken. Hun decennialange opportunisme lijkt in een ontzuilde samenleving straks cash betaald te worden, als de peilingen enig verband houden met de werkelijkheid. Hoe dan ook, vandaag scheppen peilingen mee die werkelijkheid, wat recent al twee voorzitters de kop kostte.

Christendemocraten lijken te verlangen naar een verleden dat niet meer terugkomt, liberalen hebben hun ziel zo vaak verkocht voor mandaten dat die ziel waardeloos geworden is, en socialisten lijken onder Rousseau te zweren bij een nieuwe dystopie, waarbij de staat het leven van elke burger in handen neemt, van de wieg tot het graf, zoals in de DDR ooit gangbaar was.

Intussen tiert de graaicultuur welig, zowel op het internationale domein (denk aan de pensioenen van de Europarlementariërs die belastingbetalers zullen mogen ophoesten) als in de nationale politiek, waar naast pensioenbonussen ook en vooral de royale partijfinanciering pijn doet aan de ogen. Gevestigde partijen bedienen zichzelf royaal, nieuwe initiatieven moeten het maar zelf uitzoeken. Waren (neo)liberalen niet voor zoveel mogelijk concurrentie?

Officieel kregen de politieke partijen een staatsfinanciering om omkoperij door kapitaalkrachtige instanties te verhinderen. In werkelijkheid dienen de hun toegezegde subsidies steeds minder voor de partij-omkadering en -werking, maar is het investeringsgeld geworden (in IT, in de vastgoedsector, in bankbelangen). Ook een burgerpanel mocht zich hierover buigen, maar dat bleek zoals verwacht een maat voor niets. Vooraf wisten deelnemers al wat er zou gebeuren: “Het panel was ervan overtuigd dat de partijen nooit zouden besluiten hun eigen openbare oorlogsbuit op te geven. Wie zou zo moedig en gek genoeg zijn om te snijden in zijn eigen inkomen ?” (De Standaard, 29 april 2023). Defaitisme troef dus, een reden te meer om out of the box te denken.

Het belang van decentralisatie van de politieke macht, zoals succesvol aangetoond in Zwitserland, is in elk geval al één van de hoekstenen van waar Vista voor staat met hun “opwaarts bestuur”:  leg de politieke macht zo laag mogelijk, zoek politieke “schaalverkleining”, met bereikbaarheid en dienstverlening op maat. Ga enkel voor een grotere schaal indien de mogelijke efficiëntiewinsten ook echt opwegen tegen het onvermijdelijke verlies aan basisdemocratie. Misschien moet België ook op die Zwitserse leest geschoeid worden? Hoe onze kantons dan moeten ingericht worden staat te bezien, maar er is met elf miljoen inwoners ruimte voor pakweg 25 kantons (als je het land nog bijeen wil houden, wat op zich al een bedenkelijke oefening is). Zonder erfelijk koningschap, met een ceremoniële president voor buitenlandse ontvangsten en buitenlands beleid, zonder leger, wel met verplichte verdedigingsopleiding en driemaandelijkse referenda met geïnformeerde en mondige burgers.

Kan Vista verandering brengen in een politiek landschap dat op losse schroeven staat?  Een landschap waarin de traditionele partijen die sinds 1945 het staatsbestel dragen volledig op instorten staan en kiezers steeds vaker hun gading zoeken in extreme alternatieven, hetzij op links, hetzij op rechts? De toekomst zal het uitwijzen, maar zolang mensen zich van onderuit belangeloos verenigen om de samenleving mee vorm te geven, is onze democratie springlevend, wat onheilspellende peilingen ook mogen aangeven.